Rychter Józef Hieronim (czasem Jarosz), krypt.: J., J. H. R., J. R., J-sz, r., R., R…er, ry…, …ry, Ry., ry-x, (ryx), R-x; pseud.: Autor Drogi Życia, Ben Lassota, Dobrze Urodzony, Hieronim, Jarosz, Jarosz Ry-x, Pelikańczyk, Red., Red. „Głosu Wolnego”, Red. „Satyra”, Satyr (1860–1925), dziennikarz, redaktor, literat, historyk literatury, edytor. Ur. 10 IV we Lwowie, był synem nie ustalonego z imienia Rychtera i Wilhelminy ze Schmidtów.
W rodzinnym mieście spędził R. dzieciństwo i młodość, przebył wszystkie szczeble edukacji łącznie ze studiami humanistycznymi na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow. Debiutował w r. 1881 w „Strażnicy Polskiej” oraz osobno wydanym we Lwowie utworem Krwawy chrzest. W r. n. ukończył studia i pod pseud. Ben Lassota wydał zbiorek poetycki pt. Wiązanka (Lw.), przeniósł się na Bukowinę do Czerniowiec, by redagować i wydawać społeczno-kulturalny dwutygodnik „Przedświt” (1882–3). Swoją obecność w tym piśmie zaznaczył zaraz w 1. numerze z 15 IX 1882 wierszem Wyzwolony (pod pseud. Ben Lassota). Krótkie i mniejszego znaczenia teksty dziennikarskie publikował w „Przedświcie” anonimowo, ważniejsze, jak np. Listy ze Lwowa, podpisywał pseud. J. H. R. bądź nazwiskiem. W „Przedświcie” zaprezentował się jako demokrata i rzecznik idei niepodległościowych. Utrzymywał kontakty z dziennikarzami i pisarzami krajowymi oraz emigracyjnymi, m. in. z Marią Bartusówną, Józefem Ignacym Kraszewskim, Agatonem Gillerem oraz ze środowiskiem czerniowieckim. W r. 1883 „Przedświt” przestał wychodzić; R. powrócił do Lwowa, wszedł do redakcji „Dziennika dla Wszystkich”, pisywał też do innych czasopism. W r. 1885 przeniósł się do Krakowa, gdzie z małymi przerwami spędził resztę życia.
W l. osiemdziesiątych R. zajął się poszukiwaniami oraz publikacją nieznanych bądź zapomnianych utworów, a także biografiami pisarzy polskich od XVII do XIX w. Interesował się głównie romantykami. Pierwszym poważniejszym osiągnięciem R-a było wydanie z rękopisu „Agezylausza” Juliusza Słowackiego (pierwodruk w czerniowieckiej „Gazecie Polskiej” w r. 1884, w t. r. ogłoszony w „Przeglądzie Tygodniowym” i jako odbitka, W.). Dalsze jego publikacje bądź artykuły informacyjne dotyczyły nieznanych utworów m. in. Wacława Potockiego („Tyg. Illustr.” 1886), Jana Pawła Woronicza („Biesiada Liter.” 1885), Jakuba Jasińskiego („Tyg. Ilustr.” 1885), Jana Czeczota („Dzien. Pol.” 1886, „Ognisko Domowe” 1887, „Bluszcz” 1889), Adama Mickiewicza, („Kłosy” 1886), J. Słowackiego („Przegl. Liter. i Artyst.” 1884, „Kłosy” 1884, „Warta” 1884), Stefana Garczyńskiego („Przegl. Liter. i Artyst.” 1885). W r. 1889 ogłosił osobno „Poezje, utwory dramatyczne i prozę Juliusza Słowackiego”, Wydanie pierwsze z pośmiertnych rękopisów (Kr.; tu m. in. oprócz „Agezylausza” fragmenty „Samuela Zborowskiego” i „Zawiszy Czarnego”). Pod względem edytorskim były to publikacje mało staranne. Ogłaszał też własne szkice literackie m. in. o Sewerynie Rzewuskim („Tyg. Illustr.” 1884), Stanisławie Starzyńskim („Kłosy” 1884), Tomaszu Olizarowskim („Giulietta”, „Tyg. Illustr.” 1884), J. I. Kraszewskim („Biesiada Liter.” i „Ognisko Domowe” 1888) oraz Józefie Sołtykowiczu („Bibl. Warsz.” 1886) i Szymonie Dutkiewiczu („Biesiada Liter.” 1901).
Równolegle R. uprawiał dziennikarstwo, pisał wiersze, poematy oraz opowiadania i nowele. W r. 1889 dwukrotnie wydał (wyd. 3 z r. 1897 zostało skonfiskowane) poemat prozą o charakterze historiozoficznym Droga życia, który włoska Akademia Nauk wyróżniła nagrodą im. króla Wiktora Emanuela. W r. 1889 ogłosił zbiór opowiadań historycznych pt. Ciernie i wawrzyny (Kr.), a w r. n. jednoaktowy obraz Wybór posła do Wielkiej Porty (Kr.). W r. 1890 R. otworzył I Korespondencyjne Biuro w Krakowie, które m. in. prowadziło kwerendy archiwalne i biblioteczne, zajmowało się redagowaniem i tłumaczeniem pism na różne języki. Firmowało ono niektóre wydawnictwa okolicznościowe aż do zakończenia pierwszej wojny światowej, w tym utwory samego R-a. Inne ukazywały się nadal w czasopismach warszawskich, jak „Bluszcz”, „Kurier Warszawski”, „Biesiada Literacka”. Od r. 1899 był R. m. in. stałym współpracownikiem „Niwy Polskiej”. Przede wszystkim jednak artykuły i felietony R-a pojawiały się na łamach wydawnictw galicyjskich. W niektórych odegrał poważną rolę. W r. 1890 redagował dwutygodnik „Polski Figaro”, następnie „Polski Figaro z Dodatkiem Anonsowym”, w końcu „Polski Figaro z Dodatkiem Anonsowym i Przewodnikiem po Krakowie”, potem pismo humorystyczno-satyryczne: „Satyr” (1892–4), „Chochlik Krakowski” (1896), „Pika” (1903). W r. 1894 ukazał się pod jego redakcją „Pamiętnik Powszechnej Wystawy Krajowej” (z własnym wierszem Polsko! Mówię Tobie wstań!), w l. 1899–1901 – «pismo nieperiodyczne» „Głos Wolny”. We wszystkich tych wydawnictwach miał swój udział autorski. Od r. 1905 kierował redakcją krakowskiej filii dziennika lwowskiego „Wiek Nowy”. Był również w tym czasie współpracownikiem „Głosu Narodu”. Pisywał okolicznościowe artykuły m. in. z racji jubileuszów literackich Kazimierza Bartoszewicza („Satyr” 1892) i Adama Pługa („Kur. Warsz.” 1897), żegnał zmarłych i czcił zasłużonych pisarzy wierszami, publikowanymi w czasopismach i w osobno wydawanych broszurkach na koszt własny (Nad grobem św. p. Adama Asnyka, Kr. 1897, Odzew pobratymczy ku czci Jarosława Vrchlickyego, Kr. 1903). Innym poświęcał wspomnienia pisane prozą: W dworku „Wygoda”. Wspomnienie o Juliuszu Kossaku („Biesiada Liter.” 1899), Władysław Prokesch („Wolne Słowo” 1923), Gospodarz z „Wesela” (tamże 1924). Korzystając z materiałów Karola Estreichera opracował i zgłosił do druku katalog dzieł J. Kossaka.
R. znał wybitnych przedstawicieli Młodej Polski i żywo reagował na ich twórczość. Po przedstawieniu „Wesela” opublikował wywiad ze Stanisławem Wyspiańskim pt. Twórca Wesela („Głos Wolny”, 1901). T. r. i w tym samym czasopiśmie w osobnej odbitce pt. Przybyszewscy pisał o nadziejach, jakie wiązano z przybyciem Stanisława i Dagny do Krakowa i o zawodzie sprawionym przez nich wielu sympatykom, do których sam należał. Po latach w „Opinii Publicznej” (1920) ogłosił „Pamiętnik Turlińskiego”, zawierający wpisy gości kawiarni Paon. Utrzymując się głównie z pióra, R. stale poszukiwał miejsca dla swych utworów. Podejmował się też rozliczych zajęć redakcyjnych i wydawniczych. Jego wiersze i proza literacka trafiały do czytelników za pośrednictwem zarówno galicyjskiej prasy („Diabeł”, „Nowa Reforma” i wiele in.), jak i licznych kalendarzy (np. „Ananas”) oraz podobnych publikacji zbiorowych. Często reagował piórem na wydarzenia aktualne. Z lat wojny światowej pochodzą wydane nakładem I Biura Korespondencyjnego wierszowane ulotki: Dwie pieśni, Z dni przeżytych (1915), Na wielki dzień wyzwolenia Polski! 5-ty listopada 1916. W Kartce z pamiętnika wojennego (Kr., po 1916) bronił Władysława Sikorskiego przed zarzutami Wacława Sieroszewskiego. W r. 1920 w „Opinii Publicznej” domagał się uregulowania sytuacji materialnej wysłużonych dziennikarzy. Zwalczał zwłaszcza stańczyków, rusofilów, syjonistów, a także karierowiczów, malwersantów itp. Jego artykuły oraz czasopisma, które wydawał, ulegały często konfiskatom zarówno przed jak i po odzyskaniu niepodległości. Niejednokrotnie też stawał przed sądem w procesach prasowych, wychodząc z nich czasem zwycięsko. W r. 1925 w „Wolnym Słowie”, „Głosie Wolnym” i „Głosie Publicznym” wystąpił przeciw nadużyciom i nieprawidłowościom w wojsku. Zainteresowany pułkownik Włodzimierz Dziakiewicz naszedł wówczas R-a w redakcji i pistoletem usiłował na nim wymusić odwołanie zarzutów lub przyjęcie wyzwania na pojedynek. Wojskowy Sąd Okręgowy Nr V w Krakowie wszczął w tej sprawie dochodzenia. Niedługo potem, 26 VII 1925 R. nagle zmarł na atak serca w krakowskim Szpitalu OO. Bonifratrów.
R. założył rodzinę. Pozostawił syna i córkę.
Estreicher w. XIX; Nowy Korbut, XV (bibliogr.); Bibliogr. dramatu pol.; Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 1; Bibliografia Polska za r. 1919, Kr. 1920; Echo Muzyczne 1877–1882, Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne 1883–1907, Oprac. W. Poźniak, Kr. 1973 II; Finkel, Bibliogr.; Hahn W., Bibliografia bibliografii Polskich, Wr. 1956; Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1957, 1971; Przewodnik Bibliograficzny za l. 1884–90, 1898; Stokowa M., Stanisław Wyspiański. Monografia bibliograficzna, w: Wyspiański S., Dzieła, Kr. 1967 XV vol. 1–2; Wiadomości Bibliograficzne Warszawskie 1883–5; „Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst.” (Okręta) na r. 1905, W. 1905; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny na r. 1889, W. 1889 s. 161; Katalog rękopisów Biblioteki Narodowej, II cz. 1–2; – Biedrzycki E., Historia Polaków na Bukowinie, Kr. 1973; Co podrywa autorytet wojska?, „Głos Publ.” 1925 nr 17 s. 1; Jastrzębiec Z., […] Tragiczny zgon redaktora Józefa Jarosza Rychtera, „Wolne Słowo” 1925 nr 25 s. 2; Jezuici o „Drodze Życia”, „Pol. Figaro” 1890 nr 3 s. 5; Kwaśny E., Józef Jarosz Rychter, „Głos Publ.” 1925 nr 19 s. 1; List do red. „Głosu” w sprawie praktyk plagiatorskich „Wędrowca”, „Głos” 1898 nr 31; Naczelny redaktor „Wolnego Słowa” przed sądem, „Głos Wolny” 1925 nr 11 s. 1; Odprawa anonimowi, „Pol. Figaro” 1890 nr 1 s. 8; Polacy w świecie, tamże nr 2 s. 1; Rycerskość p. płk. Dziakiewicza przed sądem i opinią publiczną, „Głos Publ.” 1925 nr 21 s. 1; St. G-r., Ksiądz Morawski a Droga Życia (…), „Pol. Figaro” 1890 nr 1 s. 2–3; X., Album galicyjskie, „Satyr” 1893 nr 7 s. 6; Z., Przeczulony samarytanizm „Gońca Krakowskiego” czy chamstwo pismaka?, „Głos Publ.” 1925 nr 19 s. 2; Zgon red. Rychtera, „Goniec Krak.” 1925 nr 172 s. 4, nr 173 s. 4; – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 6; Księga adresowa m. Krakowa i woj. krakowskiego 1932; Rychter J., Ciernie i wawrzyny, „Ateneum” 1889 II s. 569–70; Stefana Mikulskiego Wielka ks. adresowa (…) m. Krakowa (…) Lwowa (…) Podgórza, R. 4: 1908, R. 9: 1914; Wyspiański w oczach współczesnych, Wyd. L. Płoszewski, Kr. 1971 II; – „Ateneum” 1889 t. 2 s. 569; „Czas” 1925 nr 173 s. 3; „Gaz. Narod.” 1890 nr 225 s. 2; „Gaz. Pol.” 1884 nr 2 s. 2, 1885 nr 12 s. 1; „Głos” 1889 nr 26; „Ilustr. Kur. Codz.” 1925 nr 206 wyd. D. s. 8; „Kur. Lwow.” 1925 nr 179 s. 4; „Prawda” 1889 nr 29 s. 344–5; „Przegl. Krajowy” 1892 nr 6 s. 11; „Przegl. Tygodniowy” 1889 nr 50; – AP w Kr.: Spis ludności m. Kr. 1900, 1910, 1921; Arch. UJ: rkp. 3837 IV; B. Jag.: rkp. 6700 III, 6851 III k. 1–3, 6, 10–13, 92, rkp. 7924 IV k. 133–134; B. Ossol.: rkp. 5994/II s. 11–14, 81–82, rkp. 7182/II t. 8 s. 345–6; B. PAN w Kr.: rkp. 5935 s. 304; IBL PAN: Kartoteka bibliogr. (A. Bara); Paraf. Bożego Biała w Kr.: Liber defunctorum t. 7 s. 166 nr 119; USC, Kr. Śródmieście: XIII nr aktu 119/1925.
Jan Bujak